Ο δημόσιος χώρος δεν μπορεί να δημιουργείται για μια γενιά

Ηλία Ζέγγελης 

Καθηγητής του Berlage Institute και επίτιμος διδάκτωρ του Τμήματος Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

"Ο δημόσιος χώρος δεν μπορεί να οικοδομείται για μια γενιά. Η διάρκειά του πρέπει να υπερβαίνει τη διάρκεια ζωής των θνητών […] Το τέλος του δημόσιου χώρου έχει επέλθει όταν αυτός αντικρίζεται από μια μόνο πλευρά και με μία μόνο προοπτική": με αποσπάσματα από το βιβλίο της Χάνα Αρεντ (Hanah Arendt), “The Human Condition”, που παραμένει επίκαιρο, αν και γράφτηκε σχεδόν μισό αιώνα πριν, ξεκίνησε την πρώτη κεντρική εισήγηση του συνεδρίου "Δημόσιος χώρος…αναζητείται" ο διεθνούς φήμης αρχιτέκτων Ηλίας Ζέγγελης.

Όπως επισήμανε ο κ.Ζέγγελης, οι δραστηριότητες και οι συναλλαγές στον δημόσιο χώρο σήμερα, σε πολλές περιπτώσεις δεν έχουν πια δημόσιο χαρακτήρα -χαρακτήρα "αγοράς", δημόσιου βίου- και αυτό δεν ισχύει μόνο για την Ελλάδα. Για παράδειγμα, στην πλατεία του Αγίου Μάρκου στη Βενετία, κυριαρχεί το αποξενωμένο πλήθος, οι "ιδιοτελείς ιδιώτες". 

Μοναδική εξαίρεση αποτελεί ίσως η πλατεία του χωριού, όπου διατηρούνται ακόμη κάποια αρχέτυπα δημόσιου βίου. Στις πόλεις, τέτοια χαρακτηριστικά είναι εμφανή μόνο στις μαζικές εκδηλώσεις διαμαρτυρίας, αλλά ακόμη και οι συμμετέχοντες σε αυτές παραμένουν ιδιώτες.

Σήμερα, πρόσθεσε ο ομιλητής, στις σύγχρονες πόλεις παρατηρείται ολοένα μεγαλύτερη συγχώνευση της τρέχουσας ζωής με την εργασία και, ίσως, η κοινή ερευνητική πορεία, που πρέπει να ακολουθήσουν οι αρχιτέκτονες, είναι να διερευνήσουν ακριβώς τα φαινόμενα συγχώνευσης διαβίωσης και εργασίας μέσα στην πόλη. 

"Η πόλη έχει γίνει ένα τεράστιο κοινωνικό εργοστάσιο, μέσα στο οποίο η εργασία συμπίπτει με την κοινωνική ζωή όλων μας", σημείωσε ο κ.Ζέγγελης και πρόσθεσε ότι για ένα νέο σχέδιο πόλεων πρέπει να εντοπίσουμε αυτή τη νέα οργάνωση του τρόπου εργασίας. Σύμφωνα με τον εισηγητή, η αρχιτεκτονική, αν ξεπεράσει τα σύνδρομα της, θα μπορούσε να γίνει η εναλλακτική λύση απέναντι στην αστικοποίηση.

Σε ό,τι αφορά ειδικά τις ελληνικές πόλεις, ο κ.Ζέγγελης σημείωσε ότι αυτές δεν είχαν ποτέ πραγματικό ρυθμιστικό σχέδιο και χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Αθήνα, που "εξελίχθηκε σε μεγαλούπολη, χωρίς σαφές σχέδιο". 

Στις προηγούμενες δεκαετίες, οι κυβερνητικές πολιτικές ενθάρρυναν τη διάδοση μιας συγκεκριμένης τυπολογίας για τις ελληνικές πόλεις, της πολυκατοικίας. "Οι ελληνικές αρχές, αν και δεν προσπάθησαν να εκκολάψουν ένα πραγματικό σχέδιο για την πόλη, ωστόσο ανέπτυξαν τη δυναμική της πολυκατοικίας και σιωπηρά την επέβαλαν ως τη βασική μονάδα αστικής ανάπτυξης", είπε και αναφέρθηκε και στα «παρατράγουδα» που δημιουργεί ο "εξευγενισμός" της συχνά υποβαθμισμένης αστικής περιφέρειας, προσελκύοντας χρήσεις όπως οίκους μόδας ή κέντρα διασκέδασης, που αυξάνουν σταθερά τα ενοίκια της περιοχής, διώχνοντας τελικά τους ντόπιους.

Σε κάθε περίπτωση, η επικράτηση της πολυκατοικίας και γενικά η ελληνική πολεοδομία διδάσκουν πως μία και μόνο τυπολογία μπορεί να χτίσει ολόκληρες πόλεις. "Με πρότυπο την τυπολογία της πολυκατοικίας ή μάλλον τις δυνατότητες επέκτασης που αυτή προσφέρει, μπορούμε να σκεφτούμε την τυπολογία ενός υπαίθριου αστικού χώρου, που θα εξυπηρετεί τα συμφέροντα του κοινού και θα προσελκύει το ενδιαφέρον του, ενώ θα ενθαρρύνει τη μεσολάβησή του σε δραστηριότητες που θα υπερβαίνουν την καθιερωμένη συγκέντρωση ατόμων στα καφενεία", υπογράμμισε και πρόσθεσε ότι η αναθεώρηση της ιδέας του δημόσιου χώρου μπορεί να ειδωθεί μέσα από την σχέση της αρχιτεκτονικής με την πολιτική, ως στρατηγικής σύνδεσης, που πρέπει να προσαρμόζεται διαρκώς και να δοκιμάζεται εμπειρικά.

buildnet.gr